| ๑๐. 
 | 
                       อตฺถงฺคตสฺส  น  ปมาณมตฺถิเยน  นํ  วชฺชึ   ตํ  ตสฺส  นตฺถิ
 สพฺเพสุ  ธมฺเมสุ  สมูหเตสุ
 สมูหตา  วาทปถาปิ  สพฺเพ.
 | 
                
                  |  | ท่านผู้ดับไป (คือปรินิพพาน) แล้ว  ไม่มีประมาณ,  จะพึงกล่าว ถึงท่านนั้นด้วยเหตุใด  เหตุนั้นของท่านก็ไม่มี,  เมื่อธรรมทั้งปวง
 (มีขันธ์เป็นต้น) ถูกเพิกถอนแล้ว  แม้คลองแห่งถ้อยคำที่จะพูดถึง
 (ว่าผู้นั้นเป็นอะไร) ก็เป็นอันถูกเพิกถอนเสียทั้งหมด.
 | 
                
                  |  | ( พุทฺธ ) | ขุ.  ส.  ๒๕/๕๓๙. ขุ.  จู.  ๓๐/๑๓๙.
 | 
                
                  |  |  |  | 
                
                  | ๑๑. 
 | 
                        อาทานตณฺหํ  วินเยถ  สพฺพํอุทฺธํ  อโธ  ติริยํ   วาปิ  มชฺเฌ
 ยํ  ยํ  หิ  โลกสฺมึ  อุปาทิยนฺติ
 เตเนว  มาโร  อนฺเวติ  ชนฺตุํ.
 | 
                
                  |  | พึงขจัดตัณหาที่เป็นเหตุถือมั่นทั้งปวง  ทั้งเบื้องสูง  เบื้องต่ำ เบื้องขวาง  ท่ามกลาง,  เพราะเขาถือมั่นสิ่งใด ๆ ในโลกไว้
 มารย่อมติดตามเขาไป  เพราะสิ่งนั้น ๆ.
 | 
                
                  |  | ( พุทฺธ ) | ขุ.  ส.  ๒๕/๕๔๖. ขุ.  จู.  ๓๐/๒๐๒.
 | 
                
                  |  |  |  | 
                
                  | ๑๒. 
 | 
                       อุจฺฉินฺท  สิเนหมตฺตโนกุมุทํ  สารทิกํว  ปาณินา
 สนฺติมคฺคเมว  พฺรูหย
 นิพฺพานํ  สุคเตน  เทสิตํ.
 | 
                
                  |  | จงเด็ดเยื่อใยของตนเสีย  เหมือนเอาฝ่ามือเด็ดบัวในฤดูแล้ง จงเพิ่มพูนทางสงบ  (ให้ถึง)  พระนิพพานที่พระสุคตแสดงแล้ว.
 | 
                
                  |  | ( พุทฺธ ) | ขุ.  ธ.  ๒๕/๕๓. | 
                
                  |  |  |  | 
                
                  | ๑๓. | โอวเทยฺยานุสาเสยฺย | อสพฺภา  จ  นิวารเย | 
                
                  |  | สติ  หิ  โส  ปิโย  โหติ | อสตํ  โหติ  อปฺปิโย. | 
                
                  |  | บุคคลควรเตือนกัน  ควรสอนกัน  และป้องกันจากคนไม่ดี เพราะเขาย่อมเป็นที่รักของคนดี  แต่ไม่เป็นที่รักของคนไม่ดี.
 | 
                
                  |  | ( พุทฺธ ) [ออกสอบ ๒๕๔๘] | ขุ.  ธ.  ๒๕/๒๕ | 
                
                  |  |  |  | 
                
                  | ๑๔. | กาเมสุ  พฺรหฺมจริยวา | วีตตณฺโห  สทา  สโต | 
                
                  |  | สงฺขาย  นิพฺพุโต  ภิกฺขุ | ตสฺส  โน  สนฺติ  อิฺชิตา. | 
                
                  |  | ภิกษุผู้เห็นโทษในกาม  มีความประพฤติประเสริฐ  ปราศจาก ตัณหา  มีสติทุกเมื่อ  พิจารณาแล้ว  ดับกิเลสแล้ว  ย่อมไม่มี
 ความหวั่นไหว.
 | 
                
                  |  | ( พุทฺธ ) | ขุ.  สุ. ๒๕/๕๓๑. ขุ.  จู.  ๓๐/๓๕.
 | 
                
                  |  |  |  | 
                
                  | ๑๕. | ขตฺติโย  จ  อธมฺมฏฺโ | เวสฺโส  จาธมฺมนิสฺสิโต | 
                
                  |  | เต  ปริจฺจชฺชุโภ  โลเก | อุปปชฺชนฺติ  ทุคฺคตึ. | 
                
                  |  | กษัตริย์ไม่ทรงตั้งอยู่ในธรรม  และแพศย์  [ คนสามัญ ]  ไม่ อาศัยธรรม  ชนทั้ง ๒  นั้นละโลกแล้ว  ย่อมเข้าถึงทุคติ.
 | 
                
                  |  | ( โพธิสตฺต  ) | ขุ.  ชา.  ปฺจก.  ๒๗/๑๗๕. | 
                
                  |  |  |  | 
                
                  | ๑๖. | คตทฺธิโน  วิโสกสฺส | วิปฺปมุตฺตสฺส  สพฺพธิ | 
                
                  |  | สพฺพคนฺถปฺปหีนสฺส | ปริฬาโห  น  วิชฺชติ. | 
                
                  |  | ท่านผู้มีทางไกลอันถึงแล้ว  หายโศก  หลุดพ้นแล้วในธรรม ทั้งปวง  ละกิเลสเครื่องรัดทั้งปวงแล้ว  ย่อมไม่มีความเร่าร้อน.
 | 
                
                  |  | ( พุทฺธ ) | ขุ.  ธ.  ๒๕/๒๗. | 
                
                  |  |  |  | 
                
                  | ๑๗. 
 | 
                       จเช  ธนํ  องฺควรสฺส  เหตุองฺคํ  จเช  ชีวิตํ  รกฺขมาโน
 องฺคํ  ธนํ  ชีวิตฺจาปิ  สพฺพํ
 จเช  นโร  ธมฺมมนุสฺสรนฺโต.
 | 
                
                  |  | พึงสละทรัพย์เพื่อรักษาอวัยวะ,  เมื่อรักษาชีวิตพึงสละอวัยวะ, เมื่อคำนึงถึงธรรม  พึงสละอวัยวะ  ทรัพย์  และแม้ชีวิต  ทุกอย่าง.
 | 
                
                  |  | ( โพธิสตฺต  ) | ขุ.  ชา.  อสีติ.  ๒๘/๑๔๗. | 
                
                  |  |  |  | 
                
                  | ๑๘. | ฉนฺทชาโต  อนกฺขาเต | มนสา  จ  ผุโ  สิยา | 
                
                  |  | กาเม  จ  อปฏิพทฺธจิตฺโต | อุทฺธํโสโตติ  วุจฺจติ. | 
                
                  |  | พึงเป็นผู้พอใจและประทับใจในพระนิพพานที่บอกไม่ได้  ผู้มีจิต ไม่ติดกาม  ท่านเรียกว่าผู้มีกระแสอยู่เบื้องบน.
 | 
                
                  |  | ( พุทฺธ ) | ขุ.  ธ.  ๒๕/๔๔. | 
                
                  |  |  |  | 
                
                  | ๑๙. | ชิฆจฺฉา  ปรมา  โรคา | สงฺขารา  ปรมา  ทุกฺขา | 
                
                  |  | เอตํ  ตฺวา  ยถาภูตํ | นิพฺพานํ  ปรมํ  สุขํ. | 
                
                  |  | ความหิวเป็นโรคอย่างยิ่ง  สังขารเป็นทุกข์อย่างยิ่ง  รู้ข้อนั้น ตามเป็นจริงแล้ว  ดับเสียได้  เป็นสุขอย่างยิ่ง.
 | 
                
                  |  | ( พุทฺธ ) | ขุ.  ธ.  ๒๕/๔๒. | 
                
                  |  |  |  | 
                
                  | ๒๐. 
 | 
                       ชีรนฺติ  เว  ราชรถา  สุจิตฺตาอโถ  สรีรมฺปิ  ชรํ  อุเปติ
 สตฺจ  ธมฺโม  น  ชรํ  อุเปติ
 สนฺโต  หเว  สพฺภิ  ปเวทยนฺติ.
 | 
                
                  |  | ราชรถอันงดงามย่อคร่ำคร่า  แม้ร่างกายก็เข้าถึงชรา  ส่วนธรรม ของสัตบุรุษย่อมไม่เข้าถึงชรา  สัตบุรุษกับสัตบุรุษเท่านั้น
 ย่อมรู้กันได้.
 | 
                
                  |  | ( พุทฺธ ) | สํ.  ส.  ๑๕/๑๐๒. | 
                
                  |  |  |  | 
                
                  | ๒๑. | เต  ฌายิโน  สาตติกา | นิจฺจํ  ทฬฺหปรกฺกมา | 
                
                  |  | ผุสนฺติ  ธีรา  นิพฺพานํ | โยคกุเขมํ  อนุตฺตรํ. | 
                
                  |  | ผู้ฉลาดนั้นเป็นผู้เพ่งพินิจ  มีเพียรติดต่อ  บากบั่นมั่นคงเป็นนิตย์ ย่อมถูกต้องพระนิพพานอันปลอดจากโยคะ  หาธรรมอื่นยิ่งกว่ามิได้.
 | 
                
                  |  | ( พุทฺธ ) | ขุ.  ธ .  ๒๕/๑๘. | 
                
                  |  |  |  | 
                
                  | ๒๒. | ทุกฺขเมว  หิ  สมฺโภติ | ทุกฺขํ  ติฏฺติ  เวติ   จ | 
                
                  |  | นาฺตฺร   ทุกฺขา  สมฺโภติ | นาฺตฺร   ทุกฺขา  นิรุชฺฌติ. | 
                
                  |  | ทุกข์เท่านั้นเกิดขึ้น  ทุกข์ย่อมตั้งอยู่  และเสื่อมไป  นอกจากทุกข์ ไม่มีอะไรเกิด  นอกจากทุกข์ไม่มีอะไรดับ.
 | 
                
                  |  | ( วชิราภิกฺขุนี  ) | สํ.  ส.  ๑๕/๑๙๙. ขุ. มหา.  ๒๙/๕๓๖.
 | 
                
                  |  |  |  | 
                
                  | ๒๓. | ธมฺโม  ปโถ  มหาราช | อธมฺโม  ปน  อุปฺปโถ | 
                
                  |  | อธมฺโม  นิรยํ  เนติ | ธมฺโม  ปาเปติ  สุคตึ. | 
                
                  |  | มหาราช !  ธรรมเป็นทาง  (ควรดำเนินตาม)  ส่วนอธรรมนอกลู่ นอกทาง  (ไม่ควรดำเนินตาม)   อธรรมนำไปนรก  ธรรมให้
 ถึงสวรรค์.
 | 
                
                  |  | ( โพธิสตฺต ) | ขุ.  ชา.  สฏฺิ.  ๒๘/๓๙. | 
                
                  |  |  |  | 
                
                  | ๒๔. | นนฺทิสฺโชโน  โลโก | วิตกฺกสฺส  วิจารณา | 
                
                  |  | ตณฺหาย  วิปฺปหาเนน | นิพฺพานํ  อิติ  วุจฺจติ. | 
                
                  |  | สัตว์โลกมีความเพลินเป็นเครื่องผูกพัน  มีวิตกเป็นเครื่องเที่ยวไป ท่านเรียกว่านิพพาน  เพราะละตัณหาได้.
 | 
                
                  |  | ( พุทฺธ ) | ขุ.  สุ.  ๒๕/๕๔๗. ขุ.  จู  ๓๐/๒๑๖,๒๑๗.
 | 
                
                  |  |  |  | 
                
                  | ๒๕. | นาฺตฺร  โพชฺฌาตปสา | นาฺตฺร  อินฺทฺริยสํวรา | 
                
                  |  | นาฺตฺร   สพฺพนิสฺสคฺคา | โสตฺถึ  ปสฺสามิ  ปาณินํ. | 
                
                  |  | เรา (ตถาคต) ไม่เห็นความสวัสดีของสัตว์ทั้งหลาย  นอกจาก ปัญญา  ความเพียร  ความระวังตัว  และการสละสิ่งทั้งปวง.
 | 
                
                  |  | ( พุทฺธ ) | สํ.  ส.  ๑๕/๗๕. | 
                
                  |  |  |  | 
                
                  | ๒๖. | ปฺจกฺขนฺธา  ปริฺาตา | ติฏฺนฺติ  ฉินฺนมูลกา | 
                
                  |  | ทุกฺขกฺขโย  อนุปฺปตฺโต | นตฺถิทานิ  ปุนพฺภโว. | 
                
                  |  | เบญจขันธ์ที่กำหนดรู้แล้ว  มีรากขาดตั้งอยู่  ถึงความสิ้นทุกข์ แล้ว  ก็ไม่มีภพต่อไปอีก.
 | 
                
                  |  | ( พฺรหฺมทตฺตเถรี  ) | ขุ.  เถร.  ๒๖/๓๓๔ | 
                
                  |  |  |  | 
                
                  | ๒๗. | ปตฺตา เต นิพฺพานํ เย ยุตฺตา | ทสพลสฺส  ปาวจเน | 
                
                  |  | อปฺโปสฺสุกฺกา  ฆเฏนฺติ | ชาติมรณปฺปหานาย. | 
                
                  |  | ผู้ใดประกอบในธรรมวินัยของพระทศพล  มีความขวนขวายน้อย พากเพียรละความตาย  ผู้นั้นย่อมบรรลุพระนิพพาน.
 | 
                
                  |  | ( สุเมธาเถร ) | ขุ.  เถรี. ๒๖/๕๐๒. | 
                
                  |  |  |  | 
                
                  | ๒๘. | พหุสฺสุตํ  อุปาเสยฺย | สุตฺจ  น  วนาสเย | 
                
                  |  | ตํ  มูลํ  พฺรหฺมจริยสฺส | ตสฺมา  ธมฺมธโร  สิยา. | 
                
                  |  | พึงนั่งใกลผู้เป็นพหูสูต   และไม่พึงทำสุตะให้เสื่อม  สุตะนั้น เป็นรากแห่งพรหมจรรย์  เพราะฉะนั้น  ควรเป็นผู้ทรงธรรม.
 | 
                
                  |  | ( อานนฺทเถร ) | ขุ.  เถร.  ๒๖/๔๐๖. | 
                
                  |  |  |  | 
                
                  | ๒๙. | มคฺคานฏฺงฺคิโก  เสฏฺโ | สจฺจานํ  จตุโร  ปทา | 
                
                  |  | วิราโค  เสฏฺโฐ  ธมฺมานํ | ทิปทานฺจ  จกฺขุมา. | 
                
                  |  | บรรดาทางทั้งหลาย  ทางมีองค์ ๘  ประเสริฐสุด,  บรรดาสัจจะ ทั้งหลาย บท ๔  ประเสริฐสุด,  บรรดาธรรมทั้งหลาย วิราคธรรม
 ประเสริฐสุด,  และบรรดาสัตว์ ๒ เท้าทั้งหลาย  พระพุทธเจ้า
 ผู้มีจักษุ
                    ประเสริฐสุด.
 | 
                
                  |  | (  พุทฺธ ) | ขุ.  ธ.  ๒๕/๕๑. | 
                
                  |  |  |  | 
                
                  | ๓๐. | ยตฺถ นามฺจ  รูปฺจ | อเสสํ  อุปรุชฺฌติ | 
                
                  |  | วิฺาณสฺส   นิโรเธน | เอตฺเถตํ  อุปรุชฺฌติ. | 
                
                  |  | นามและรูปย่อมดับไม่เหลือในที่ใด  นามและรูปนี้ย่อมดับ ในที่นั้น
                    เพราะวิญญาณดับ.
 | 
                
                  |  | ( พุทฺธ ) | ขุ.  สุง  ๒๕/๕๓๑. ขุ.  จู.  ๓๐/๒๑.
 | 
                
                  |  |  |  | 
                
                  | ๓๑. | ยมฺหิ  สจฺจฺจ  ธมฺโม  จ | อหึสา  สฺโม  ทโม | 
                
                  |  | เอตทริยา  เสวนฺติ | เอตํ  โลเก  อนามตํ. | 
                
                  |  | สัจจะ  ธรรมะ  อหิงสา  สัญญมะ  และทมะ  มีอยู่ในผู้ใด อารยชน 
                    ย่อมคบผู้นั้น  นั่นเป็นธรรมอันไม่ตายในโลก.
 | 
                
                  |  | ( อุปสมฬฺหาโพธิสตฺต  ) | ขุ.  ชา. ทุก.  ๒๗/๕๘. | 
                
                  |  |  |  | 
                
                  | ๓๒. | ยานิ  โสตานิ  โลกสฺมึ | สติ  เตสํ  นิวารณํ | 
                
                  |  | โสตานํ  สํวรํ  พฺรูมิ | ปฺาเยเต   ปิถิยฺยเร. | 
                
                  |  | กระแสเหล่าใดมีอยู่ในโลก  สติเป็นเครื่องกั้นกระแสเหล่านั้น เรากล่าวว่าสติเป็นเครื่องกั้นกระแส  กระแสเหล่านั้นอันบุคคล
 ปิดกั้นได้ด้วยปัญญา.
 | 
                
                  |  | ( พุทฺธ  ) | ขุ.  สุ.  ๒๕/๕๓๐. ขุ.  จู.  ๓๐/๑๖,๒๐.
 | 
                
                  |  |  |  | 
                
                  | ๓๓. | เย  สนฺตจิตฺตา  นิปกา | สติมนฺโต  จ  ฌายิโน | 
                
                  |  | สมฺมา  ธมฺมํ  วิปสฺสนฺติ | กาเมสุ  อนเปกฺขิโน. | 
                
                  |  | ผู้มีจิตสงบ  มีปัญญาเครื่องรักษาตัว  มีสติ  เป็นผู้เพ่งพินิจ ไม่เยื่อใยในกาม ย่อมเห็นธรรมโดยชอบ.
 | 
                
                  |  | ( พุทฺธ ) | ขุ.  อิติ.  ๒๕/๒๖๐. | 
                
                  |  |  |  | 
                
                  | ๓๔. | โย  จ  ปปฺจํ  หิตฺวาน | นิปฺปปฺจปเท  รโต | 
                
                  |  | อาราธยิ  โส  นิพฺพานํ | โยคกุเขมํ  อนุตฺตรํ. | 
                
                  |  | ผู้ใดละปปัญจธรรมที่ทำให้เนิ่นช้าได้แล้ว  ยินดีในธรรมที่ไม่มี สิ่งทำให้เนิ่นช้า  ผู้นั้นก็บรรลุพระนิพพานอันปลอดจากโยคะ
 ไม่มีธรรมอื่นยิ่งกว่า.
 | 
                
                  |  | ( สารีปุตฺต  ) | องฺ.  ฉกฺก.  ๒๒/๓๒๙. | 
                
                  |  |  |  | 
                
                  | ๓๕. 
 | 
                       สกํ  หิ  ธมฺมํ  ปริปุณฺณมาหุอฺสฺส  ธมฺมํ  ปน  หีนมาหุ
 เอวมฺปิ  วิคฺคยฺห  วิวาทยนฺติ
 สกํ  สกํ  สมฺมติมาหุ  สจฺจํ.
 | 
                
                  |  | สมณพราหมณ์บางเหล่ากล่าวธรรมของตนว่าบริบูรณ์,  แต่ กล่าวธรรมของผู้อื่นว่าเลว (บกพร่อง), เขาย่อมทะเลาะวิวาทกัน
 แม้ด้วยเหตุนี้  เพราะต่างก็กล่าวข้อสมมติของตน ๆ  ว่าเป็นจริง.
 | 
                
                  |  | ( พุทฺธ ) | ขุ.  สุ.  ๒๕/๕๑๑. ขุ.  มหา.  ๒๙/๓๘๓.
 | 
                
                  |  |  |  | 
                
                  | ๓๖. | สมฺมปฺปธานสมฺปนฺโน | สติปฏฺานโคจโร | 
                
                  |  | วิมุตฺติกุสุมสฺฉนฺโน | ปรินิพฺพายิสฺสตฺยนาสโว. | 
                
                  |  | ผู้ถึงพร้อมด้วยสัมมัปปธาน  มีสติปัฏฐานเป็นอารมณ์  ดาดาษ ด้วยดอกไม้คือวิมุตติ  หาอาสวะมิได้  จักปรินิพพาน.
 | 
                
                  |  | ( เทวสภเถร ) | ขุ.  เถร.  ๒๖/๒๘๒. | 
                
                  |  |  |  | 
                
                  | ๓๗. | สุสุขํ  วต  นิพฺพานํ | สมฺมาสมฺพุทฺธเทสิตํ | 
                
                  |  | อโสกํ  วิรชํ  เขมํ | ยตฺถ  ทุกฺขํ  นิรุชฺฌติ. | 
                
                  |  | พระนิพพานที่พระสัมมาสัมพุทธเจ้าทรงแสดงแล้ว  ไม่มีโศก ปราศจากธุลี  เกษม  เป็นที่ดับทุกข์  เป็นสุขดีหนอ.
 | 
                
                  |  | ( หาริตเถร ) | ขุ.  เถร.  ๒๖/๓๐๙. | 
                
                  |  |  |  | 
                
                  | ๓๘. | โสรจฺจํ  อวิหึสา  จ | ปาทา  นาคสฺส  เต  ทุเว | 
                
                  |  | สติ  จ  สมฺปชฺฺจ | จรณา  นาคสฺส  เต  ปเร. | 
                
                  |  | โสรัจจะและอวิหิงสานั้น  เป็นช้างเท้าหลัง  สติและสัมปชัญญะ นั้น  เป็นช้างเท้าหน้า.
 | 
                
                  |  | ( อุทายีเถร ) | ขุ.  เถร.  ๒๖/๓๖๘. | 
                
                  |  |  |  | 
                
                  | ๓๙. | หีนํ  ธมฺมํ  น  เสเวยฺย | ปมาเทน  น  สํวเส | 
                
                  |  | มิจฺฉาทิฏฺึ  น  เสเวยฺย | น  สิยา  โลกวฑฺฒโน. | 
                
                  |  | ไม่ควรเสพธรรมที่เลว  ไม่ควรอยู่กับความประมาท  ไม่ควร เสพมิจฉาทิฏฐิ  ไม่ควรเป็นคนรกโลก.
 | 
                
                  |  | ( พุทฺธ )  [ออกสอบ ๒๕๔๙] | ขุ. ธ.  ๒๕/๓๗. | 
                
                  |  |  |  | 
                
                  | ๔๐. | หีเนน  พฺรหฺมจริเยน | ขตฺติเย  อุปปชฺชติ | 
                
                  |  | มชฺฌิเมน  จ  เทวตฺตํ | อุตฺตเมน  วิสุชฺฌติ. | 
                
                  |  | บุคคลย่อมเข้าถึงความเป็นกษัตริย์  ด้วยพรหมจรรย์อย่างเลว, ถึงความเป็นเทวดา  ด้วยพรหมจรรย์อย่างกลาง,  ย่อมบริสุทธิ์
 ด้วยพรหมจรรย์อย่างสูง.
 | 
                
                  |  | ( พุทฺธ ) | ขุ.  ชา.  มหา.  ๒๘/๑๙๙. | 
                
                  |  |  |  |